2 Geregistreerde dakloze personen

In dit hoofdstuk gaan we achtereenvolgens in op het aantal geregistreerde dakloze personen, aantal geregistreerde dakloze personen naar ETHOS verblijfscategorie en de verblijfsduur in de maatschappelijke opvang. We sluiten het hoofdstuk af met een beschrijving van het aantal dakloze personen naar leeftijdscategorie en geslacht. Meer gedetailleerde cijfermatige resultaten zijn opgenomen in de bijlage van dit rapport.

Tabel 1 bevat een overzicht van het aantal geregistreerde dakloze personen in de afgelopen vijf jaren. We onderscheiden daarbij de verschillende ETHOS verblijfscategorieën waarover we gegevens verwerken in de monitor. Daarbij merken we op dat over twee groepen dakloze personen niet beschikken gegevens over alle vijf jaar, maar slechts over de laatste drie jaren. Het betreft deze twee groepen:

• Mensen die gebruikmaken van de vrouwenopvang. Binnen ETHOS Light wordt de vrouwenopvang gerekend tot ETHOS categorie 3, namelijk mensen in een tijdelijke opvang voor dakloze mensen (residentieel). Mensen die noodgedwongen moesten verblijven in de vrouwenopvang hebben we in de Groningse Monitor Dakloosheid nog niet eerder meegeteld in de telling van het aantal dakloze personen. Sinds 2021 kunnen we gegevens over deze personen verwerken in de monitor. Vrouwenopvang biedt tijdelijk onderdak en begeleiding aan vrouwen die, al dan niet gedwongen, niet meer thuis kunnen wonen in verband met relatieproblemen, of in aanraking zijn geweest met huiselijk geweld. Het gaat om volwassenen en kinderen en jongeren jonger dan 18 jaar.
  
• Mensen die tijdelijk verblijven bij vrienden, kennissen, familie. Het gaat om personen die tijdelijk zogenaamd bankslapen (ETHOS categorie 6) waarover registratiegegevens sinds 2021 beschikbaar zijn voor deze monitor.

We kunnen concluderen dat:

• het aantal personen dat buiten overnacht toeneemt van 67 in 2019 tot 186 personen in 2023;
• aanzienlijk minder mensen gebruikmaken van de noodopvang: in 2019 betrof het nog 292 mensen, terwijl in 2023 nog 178 mensen gebruikmaakten van de noodopvang;
• meer mensen gebruikmaken van tijdelijke opvang: 265 mensen in de 2019 tegenover 358 in 2023;
• het aantal briefadreshouders in de afgelopen vijf jaren is gegroeid van 342 in 2019 naar 396 in 2023.

In paragraaf 2.2 gaan we dieper in op deze trends.

Bij de interpretatie van trends in het totaal aantal geregistreerde dakloze moet er rekening worden gehouden met de incomplete dataverzameling. We kunnen kijken naar de trends over de laatste vijf jaren exclusief personen die gebruikmaken van de vrouwenopvang of tijdelijk bankslapen bij vrienden, kennissen, familie. We zien dan een toename van in totaal 787 geregistreerde dakloze personen in 2019 tot 834 in 2023.

Voor de trend in het totaal aantal dakloze personen inclusief het gebruik van de vrouwenopvang en de personen die tijdelijk bankslapen, dan moeten we ons beperken tot de laatste drie jaren. We zien dan ook een toename van in totaal 937 geregistreerde dakloze personen in 2021 tot 1.250 in 2023. De toename kan worden toegeschreven aan registratie-effect. Dat wil zeggen dat de toename het gevolg is van de opbouw van de registratie van mensen die tijdelijk bankslapen bij vrienden, kennissen, familie.

In Tabel 2 vermelden we per kalenderjaar van elke voorziening (of Meldpunt overlast en zorg) het aantal geregistreerde personen die gebruikmaken van een opvangvoorziening in Groningen, personen die bekend zijn als briefadreshouder, personen die in de openbare ruimte slapen en/of personen die tijdelijk overnachten bij familie, vrienden of kennissen.

We constateren een toename van personen die in de gemeente Groningen buiten slapen (zie ook collegebrief gemeente Groningen, 2023c). In 2019 ging het om 67 geregistreerde personen, terwijl het Meldpunt overlast en zorg in 2023 in totaal 186 personen registreerde in verband met buiten slapen. Daarbij moet worden opgemerkt in verband met de beperkingen van de coronapandemie de inzet van hulpverlening is geïntensiveerd om personen die in de openlucht overnachten goed in beeld te houden en zoveel mogelijk in de opvang te plaatsen. We constateren ook dat de kwaliteit van de registratie verbetert.

Het is aannemelijk dat de coronapandemie in 2020-2021 van invloed is geweest. In deze periode is een aantal zaken in de maatschappelijk opvang in Groningen veranderd. Dit heeft invloed op het aantal gebruikers van maatschappelijke opvangvoorzieningen en het aantal mensen dat gebruikmaakt van een briefadres (in verband met dakloosheid) en het aantal personen dat buiten (de opvang) overnacht.

Tijdens de coronapandemie is de nachtopvang waar mensen alleen tijdens de nacht onderdak kregen als 24-uursopvang (locatie Schoolstraat) ingezet. Na de coronamaatregelen is, in verband met de positieve effecten voor de doelgroep, deze locatie een 24-uursopvang voor residentieel dakloze personen gebleven. Sindsdien kunnen op deze locatie minder mensen worden opvangen (n.b. minder personen per kamer).

De nachtopvang waar mensen alleen tijdens de nacht onderdak kregen is tijdens de coronapandemie een 24-uursopvang (locatie Schoolstraat) geworden. Na de coronamaatregelen is, vanwege de positieve effecten, een 24-uursopvang voor dakloze personen gebleven. Mensen kunnen zich tijdens hun verblijf in de Schoolstraat tijdelijk inschrijven op het adres van deze voorziening en worden dan ingeschreven in de Basisregistratie Personen (BRP) van de gemeente Groningen. Wel kunnen op de locatie Schoolstraat minder mensen worden opvangen (n.b. minder personen per kamer).

In verband met de inzet van de locatie Schoolstraat als 24-uurs opvang is voor de winternoodregeling in november 2022 extra capaciteit gerealiseerd door de inzet van een winternoodopvang op het schip Ms Patria (Gemeente Groningen, 2022). Deze winternoodopvang richt zich op het beschermen van mensen die buiten op straat verblijven en slapen. In 2023 is de winternoodopvang vijf maanden in gebruik geweest (in januari tot en met april, en in de maanden november en december) en bedraagt het aantal gebruikers 178 personen.

Door de verandering van de locatie Schoolstraat van nachtopvang naar 24 uurs setting waren er minder plekken beschikbaar. Daar staat tegenover dat in 2020 nieuwe opvanglocaties zijn geopend waar mensen zich tijdelijk kunnen inschrijven (ook in het Basisregistratie Personen van de gemeente Groningen). Het gaat om de locatie Meerstad, met plek voor twee alleenstaanden of stellen met kinderen, en de Aceroflat met veertien plekken. De gebruikers van deze voorzieningen rekenen we tot de ETHOS verblijfscategorie 3 (tijdelijke residentiele opvang voor dakloze mensen).

In de periode 2019-2023 nam het aantal briefadreshouders in de gemeente Groningen af van 342 briefadreshouders in 2019 tot 284 in 2023. Het is aannemelijk dat deze afname verband houdt met het feit dat sinds 2021 dakloze personen in de provincie Groningen voor een briefadres niet meer uitsluitend zijn aangewezen op (centrum)gemeente Groningen. Vanaf dat jaar verstrekken alle Groningse gemeenten briefadressen aan dakloze personen. Hierbij moeten we opmerken dat de gegevensverzameling over briefadressen bij de Groninger gemeenten is opgestart, maar nog niet volmaakt is: van acht van de tien Groninger regiogemeenten hebben we gegevens verwerkt in deze monitor. De acht regiogemeenten hebben in 2023 in totaal aan 113 dakloze personen een briefadres verstrekt.

Het is ook goed om te wijzen op andere veranderingen: Nederlandse gemeenten zijn sinds 1 januari 2022 verplicht om alle mensen die rechtmatig in de gemeente verblijven en geen woonadres hebben, in te schrijven in de BRP op een briefadres. Deze verandering hangt samen met een wetswijziging in de Wet basisregistratie personen (BRP; Rijksdienst voor Identiteitsgegevens, Ministerie van BZK, 2023).

Wanneer we naar het aantal briefadreshouders in de provincie Groningen kijken, dat zien we in de afgelopen vijf jaren eerst een afname van 782 in 2019 tot 648 briefadreshouders in 2021. Daarna neemt het aantal gebruikers van een briefadres toe tot 817 in 2023. Zie Tabel 11 in de bijlage van dit rapport voor de precieze aantallen briefadreshouders naar gemeente.

Door de woningcrisis is er minder woningvoorraad en is de wachttijd voor een urgentiewoning in de afgelopen jaren opgelopen (collegebrief gemeente Groningen, 2023b). De uitstroom uit de maatschappelijk opvang kan hierdoor worden bemoeilijkt, waardoor de verblijfsduur oploopt. We zijn daarom nagegaan hoeveel personen in de afgelopen vijf jaren zijn uitgestroomd uit de tijdelijke 24-uursopvang. We laten de locatie Schoolstraat hierbij buiten beschouwing, omdat deze voorziening voor en gedurende de coronapandemie in 2020-2021 een ander karakter kreeg door de omvorming van nachtopvang naar een 24-uursopvang. Ook zijn dakloze mensen tijdelijk ondergebracht in een hotel (en geregistreerd bij de gebruikers van de locatie Schoolstraat).

De totale uitstroom varieert in de vier jaren 1999-2022 tussen de 183 en 206 (zie Tabel 3). Daarna zien we een aanzienlijke afname naar 149 personen die in 2023 uitstromen. Vooral de uitstroom uit de crisisopvang in Leek loopt fors terug (van 112 personen in 2019 naar 52 in 2023).

Eerder veronderstelden we dat een teruglopende uitstroom tot een verlengd verblijfsduur kan leiden. In figuur is de verblijfsduur weergegevens van personen die uitstromen uit de crisisopvang. Terwijl in 2019 nog 12% van de personen uitstromen na een verblijf van meer dan 1 jaar neemt dit aandeel toe tot 37% van de personen die in 2023 uitstromen.

Hoeveel van de dakloze personen in een kalenderjaar overnachten in de maatschappelijke opvang (MO) en hoeveel buiten de MO? Om deze vragen te beantwoorden gaan we na hoeveel van de geregistreerde dakloze personen voor overnachting gebruikmaken van MO-voorzieningen. Daarbij kunnen we vaststellen hoeveel van deze personen naast overnachtingen in de MO in hetzelfde jaar ook zijn geregistreerd als briefadreshouders en/of personen die in de openbare ruimte slapen en/of tijdelijk overnachten bij familie, vrienden of kennissen (n.b. zij overnachten buiten de MO).

Let wel: iemand kan in een kalenderjaar bijvoorbeeld slapen in de openbare ruimte, ook gebruikmaken van een briefadres en in hetzelfde jaar ook overnachten in de opvang locatie Schoolstraat. Deze persoon tellen we in dat jaar één keer als een gebruiker van MO (Schoolstraat), maar ook één keer als een persoon die buiten de MO overnacht (geregistreerd als persoon die slaapt in de openbare ruimte én als briefadreshouder). Deze persoon, die in drie registraties is opgenomen, tellen we toch in het totaal aantal dakloze personen maar één keer. Met andere woorden, we tellen unieke personen en voorkomen daarmee dubbeltellingen.

Uit Tabel 4 blijkt dat het aantal dakloze personen dat in de MO overnacht daalt van 534 personen in 2019 tot 478 in 2023. Let wel het gaat om:

1. dakloze personen die in een kalenderjaar uitsluitend in de MO overnachten (daalt van 411 personen in 2019 tot 290 in 2023), en
2. dakloze personen die in hetzelfde kalenderjaar naast overnachten in de MO ook zijn geregistreerd als briefadreshouder en/of persoon die in de openbare ruimte slaapt en/of tijdelijk overnacht bij familie, vrienden of kennissen; zij zijn dan aangewezen op overnachtingen buiten de MO (118 personen in 2021 en 188 in 2023).

Het aantal dakloze personen dat in een jaar voor overnachting geen gebruikmaakt van de MO, maar wel is geregistreerd als briefadreshouder en/of persoon die in de openbare ruimte slaapt en/of persoon die overnacht bij familie, vrienden of kennissen neemt toe van 349 personen in 2021 tot 528 in 2023.

Wanneer we naar het laatste jaar 2023 kijken dat stellen we vast dat van de totale groep geregistreerde dakloze personen in dat jaar 48% in de MO heeft overnacht en 52% voor overnachting geen enkele keer gebruikmaakt van MO.

In Tabel 5 gegeven we weer hoe de verschillende leeftijdsgroepen zich tot elkaar verhouden, binnen de ETHOS verblijfscategorieën. De leeftijd is berekend op 31 december van het betreffende jaar. In Tabel 2 in de bijlage van dit rapport vermelden we de precieze aantallen uitgesplitst naar de verschillende leeftijdscategorieën.

Het totale aandeel geregistreerde dakloze jongeren van 18 tot en met 27 jaar varieert in de periode 2019-2023 tussen 19% en 24%; in het laatste jaar 2023 betreft het in totaal 234 jongvolwassenen van 18-27 jaar (zie Tabel 2 in de bijlage).

Naar verhouding verblijven in 2023 de meeste 18 tot 27-jarige dakloze personen in maatschappelijk opvangvoorzieningen (29%) of overnachten ze bij familie, vrienden en kennissen (29%). In absolute aantal maken de meester 18 tot 27-jarige dakloze personen gebruik van opvangvoorzieningen: in 2023 gaat het om 104 jongvolwassen briefadreshouders. Het gaat dan met name om het Hoendiephuis waar 18 tot 27-jarige personen verblijven; in 2023 bood het aan in totaal 59 jongvolwassenen onderdak.

In totaal is 14% van de dakloze personen jonger dan 18 jaar in 2023. Het gaat vooral om kinderen en jongeren die verblijven in de vrouwenopvang (128 kinderen) en maatschappelijke opvang (47 kinderen). Bij de kinderen in de maatschappelijk opvang betreft kinderen en jongeren die samen met één of met beide ouders onderdak krijgen in crisisopvang in Leek (26 kinderen en jongeren) of de vangnetwerkvoorziening in Appingedam (12).

Tabel 6 geeft de verdeling van mannen en vrouwen binnen de verschillende verblijfplaatsen (naar ETHOS Light) weer. Tabel 3 in de bijlage van dit rapport geeft de precieze aantallen uitgesplitst naar geslacht weer. Van de getelde dakloze mensen in 2023 zijn 783 personen man (63%) en 459 personen vrouw (37%). Daarnaast is van acht personen het geslacht onbekend (1%). Als we naar de afzonderlijke ETHOS verblijfscategorieën kijken dan zien we dat het aandeel vrouwen dat is aangewezen op overnachting in de openbare ruimte of overnachting bij familie, vrienden en kennissen in de laatste twee jaar toeneemt.  In 2023 is 16% van de personen die buitenslapen en 41% van de personen die bankslapen een vrouw.