1 Inleiding

In het Nationaal Actieplan Dakloosheid wordt ETHOS Light genoemd als meest bruikbare definitie om dakloosheid in kaart te brengen. Centrumgemeente Groningen werkt aan een Regionaal Actieplan Dakloosheid waarin aan de hand van een meerjarige uitvoeringsagenda op verschillende manieren acties zullen worden ingezet en wordt aangesloten op het NAD (gemeente Groningen, 2023c).

Volgens het NAD wordt ingezet op het hanteren van een brede definitie voor de doelgroep (dreigend) dakloze personen conform de ETHOS Light classificatie (N.b. European Typology of Homelessness and Housing Exclusion). Dit is de Europese definitie van dakloosheid (Edgar, 2012) die op initiatief van het lectoraat Wonen en Welzijn van Hogeschool Utrecht (Hogeschool Utrecht, 2024) en Kansfonds (Kansfonds 2024a, 2024b) is aangepast naar de Nederlandse context, op basis van een methode die in België werd ontwikkeld (Demaerschalk e.a., 2018). Het CBS hanteert in deze nieuwe monitor ook bij ETHOS-indeling (CBS, 2024a). Bij de Telonderzoeken door de Hogeschool Utrecht in Nederland en in België door de Katholieke Universiteit (KU) Leuven wordt deze classificatie ook gebruikt.

ETHOS definieert dakloosheid als het gebrek aan volwaardige, behoorlijke huisvesting (Kansfonds, 2024). Volgens deze definitie is sprake van volwaardige, behoorlijke huisvesting als wordt voldaan aan drie criteria:

• Fysiek: de woning is in goede staat, is groot genoeg en beschermt tegen bijvoorbeeld kou en regen.
• Sociaal: de woning biedt een plek met privacy waar iemand vrienden en familie kan ontvangen.
• Wettelijk: er is rechtsbescherming in de vorm van een huurcontract en andere mensen mogen niet zomaar bij de bewoner binnen lopen.

Binnen ETHOS Light wordt iemand geteld als dak- of thuisloos wanneer er sprake is van een gebrek op twee van deze drie criteria. Dakloosheid wordt gezien als een gebrek aan volwaardige huisvesting. Zo wordt niet alleen feitelijke dakloosheid, maar ook een potentieel zeer grote groep mensen die geen veilig eigen (t)huis hebben in beeld gebracht. ETHOS Light onderscheidt de volgende zeven verblijfscategorieën:

1. Mensen die in openbare ruimte slapen
2. Mensen in de noodopvang
3. Mensen in een tijdelijke opvang voor dakloze mensen
4. Mensen die uitstromen uit een instelling (zoals GGZ, BW, jeugdzorg, detentie)
5. Mensen die verblijven in onconventionele woonplekken (zoals camping, kraakpand, auto’s)
6. Mensen die noodzakelijkerwijs tijdelijk verblijven bij familie, vrienden, kennissen
7. Mensen die te maken hebben met een dreigende huisuitzetting

Een ETHOS telling brengt dakloosheid in beeld in een gemeente of een regio. De methode is een zogenaamde point in time telling. Dat betekent dat medewerkers van alle organisaties die kennis hebben over dak- en thuisloze mensen op één afgesproken teldag vragenlijsten invullen over mensen die behoren tot de zeven ETHOS-light verblijfscategorieën. De ETHOS telling is dus een momentopname en is vooral ook ontwikkeld om inzicht te krijgen in de omvang van verborgen dakloosheid. Naast aantallen worden met de vragenlijst ook belangrijke kenmerken van dak- en thuisloze personen verzameld. De eerste regio’s in Nederland die in 2023 deelnamen aan de ETHOS telling waren de regio’s Meierij en Bommelerwaard met centrumgemeente ’s-Hertogenbosch (Wewerinke e.a., 2023) Brabant Noordoost-Oost met centrumgemeente Oss (Schel e.a., 2023). In provincie Groningen is nog geen ETHOS telling uitgevoerd.

In rapportages over de Groningse Monitor Dakloosheid onderscheiden we niet langer feitelijk en residentieel dakloze personen. We nemen de ETHOS-verblijfscategorieën over. Voor de Groningse Monitor Dakloosheid verzamelen we sinds 2003 gegevens over:

• Personen die verblijven in de openbare ruimte (ETHOS categorie 1), namelijk de personen die zijn geregistreerd door het Meldpunt overlast en zorg in verband met buiten slapen.
• Personen die gebruikmaken van de noodopvang (ETHOS categorie 2), namelijk mensen die tot 2021 gebruikmaakten van de nachtopvang en mensen die sinds november 2022 gebruikmaken van de winternoodopvang (schip Ms Patria).
• Personen die tijdelijk verblijven in de opvang voor dakloze mensen (ETHOS categorie 3); voorheen rekenden we deze mensen tot de residentieel dakloze personen, inclusief kinderen en jongeren tot en met 17 jaar die samen met een of beide ouders verblijven in de opvang.
• Personen die in verband met dak- of thuisloosheid gebruikmaken van een briefadres. Het is onbekend waar deze personen de nacht doorbrengen; vermoedelijk is een groot deel van de briefadreshouders voor overnachting aangewezen op tijdelijk verblijf bij familie, vrienden of derden. In de telling van het aantal dakloze personen in de provincie Groningen tellen we deze personen mee, maar we rekenen ze niet tot één van de ETHOS-verblijfscategorieën.

  Aan deze rapportage voegen we twee nieuwe groepen dakloze personen toe waarover data met ingang van het kalenderjaar 2021 beschikbaar is, namelijk over:

• personen die tijdelijk verblijven in de vrouwenopvang, inclusief kinderen en jongeren tot en met 17 jaar (ETHOS categorie 3);
• personen die zijn aangewezen op tijdelijk verblijf bij familie, vrienden of derden (ETHOS categorie 6).

Over drie ETHOS-verblijfscategorieën worden in de monitor nog geen gegevens verwerkt over:

• personen die een instelling verlaten zonder vervolghuisvesting en mensen die langer in een instelling verblijven wegens gebrek aan passende vervolghuisvesting (ETHOS categorie 4);
• personen in niet-conventionele woonruimte vanwege een gebrek aan passende huisvesting (ETHOS categorie 5);
• personen die zijn geconfronteerd met dreigende huisuitzetting zonder passende vervolghuisvesting (ETHOS categorie 7).

De monitor bouwen we op door registratiegegevens van personen te koppelen. Diverse instellingen verstrekken gegevens op persoonsniveau van personen die overnachten in de maatschappelijke opvang of tijdelijk verblijven bij familie, vrienden of kennissen (LIMOR en Wender), personen die slapen in de openbare ruimte (Meldpunt overlast en zorg) en personen die de dagopvang bezoeken (Kostersgang van het Leger des Heils en de Open Hof). Voor de gegevens over briefadreshouders doen we een beroep op gemeenten die gegevens uit de Basisregistratie Personen aanleveren.

Deze registraties vormen de gegevensbronnen voor de monitor. Met de persoonsgegevens kunnen we personen identificeren en koppelen, zodat we dubbeltelling van personen kunnen voorkomen. Bijvoorbeeld, een persoon kan in een kalenderjaar een briefadres gebruiken, buiten slapen en ook overnachting op locatie Schoolstraat (voorheen nachtopvang). Door de gegevens van deze persoon te verwerken in een datawarehouse, kunnen we voorkomen dat deze persoon driemaal in plaats van één keer in een kalenderjaar wordt geteld als een dakloze persoon. We tellen dus het aantal unieke personen en dat stelt ons in staat om een goed beeld te krijgen van de omvang en samenstelling van de geregistreerde dakloze personen en het gebruik van de verschillende voorzieningen. Bovendien kunnen we bijvoorbeeld ook vaststellen hoeveel briefadreshouders en personen die slapen in de openbare ruimte voor overnachting wel/geen beroep doen op maatschappelijke opvang.

De betrokken instellingen leggen persoonsgegevens vast ten behoeve van hun operationeel proces. De Algemene verordening gegevensbescherming (AVG) staat toe dat organisaties gegevens op persoonsniveau verstrekken ten behoeve van onderzoek en statistiek. Voor de Monitor Dakloosheid Groningen is door alle partijen die meewerken een overeenkomst over de gegevensuitwisseling ondertekend. De werkwijze is conform AVG.