1 Inleiding

In lijn met het Nationaal Actieplan Dakloosheid Eerst een thuis 2023-2030 (Ministeries van BZK, Ministerie van SZW en Ministerie van VWS, 2022) wordt in onze monitor gebruikgemaakt van een brede definitie van de doelgroep (dreigend) dakloze personen conform de ETHOS Light classificatie (ETHOS: European Typology of Homelessness and Housing Exclusion). Dit is de Europese definitie van dakloosheid (Edgar, 2012) die op initiatief van het lectoraat Wonen en Welzijn van Hogeschool Utrecht (Hogeschool Utrecht, 2024) en Kansfonds (Kansfonds 2024a, 2024b) is aangepast naar de Nederlandse context, op basis van een methode die in België werd ontwikkeld (Demaerschalk e.a., 2018). Het Centraal Bureau voor de Statistiek hanteert in deze nieuwe monitor ook bij ETHOS-indeling (Centraal Bureau voor de Statistiek, 2024). Bij de Telonderzoeken door de Hogeschool Utrecht in Nederland en in België door de Katholieke Universiteit (KU) Leuven wordt deze classificatie ook gebruikt.

Volgens ETHOS is sprake van volwaardige, behoorlijke huisvesting als wordt voldaan aan drie criteria:

• Fysiek: de woning is in goede staat, is groot genoeg en beschermt tegen bijvoorbeeld kou en regen.
• Sociaal: de woning biedt een plek met privacy waar iemand vrienden en familie kan ontvangen.
• Wettelijk: er is rechtsbescherming in de vorm van een huurcontract en andere mensen mogen niet zomaar bij de bewoner binnen lopen.

Binnen ETHOS Light wordt iemand geteld als dak- of thuisloos wanneer er sprake is van een gebrek op twee van deze drie criteria. Zo wordt niet alleen feitelijke dakloosheid, maar ook een potentieel grote groep mensen die geen veilig eigen (t)huis hebben in beeld gebracht. ETHOS Light onderscheidt de volgende zeven verblijfscategorieën:

1. Mensen die in openbare ruimte slapen
2. Mensen in de noodopvang
3. Mensen in een tijdelijke opvang voor dakloze mensen
4. Mensen die uitstromen uit een instelling (zoals GGZ, BW, jeugdzorg, detentie)
5. Mensen die verblijven in onconventionele woonplekken (zoals camping, kraakpand, auto’s)
6. Mensen die noodzakelijkerwijs tijdelijk verblijven bij familie, vrienden, kennissen
7. Mensen die te maken hebben met een dreigende huisuitzetting

Een ETHOS telling brengt dakloosheid in beeld in een gemeente of een regio. De methode is een zogenaamde point in time telling. Dat betekent dat medewerkers van alle organisaties die in contact zijn met dak- en thuisloze mensen op één afgesproken teldag vragenlijsten invullen over mensen die behoren tot de zeven ETHOS-light verblijfscategorieën. De ETHOS telling is dus een momentopname en is vooral ook ontwikkeld om inzicht te krijgen in de omvang van verborgen dakloosheid.

Naast aantallen worden met de vragenlijst ook belangrijke kenmerken van dak- en thuisloze personen verzameld (zie Wewerinke e.a., 2023; Schel e.a., 2023). In 2024 vond een tweede telronde plaats in 55 gemeentes verspreid over Nederland (Schel e.a., 2024) en bij de derde telronde in dit jaar sluiten 57 gemeentes aan. De Groningse gemeenten zijn inmiddels gestart met de voorbereiding van een teldag in het voorjaar van 2026; de resultaten van deze telling zullen in het najaar van 2026 worden bekendgemaakt.

In rapportages over de Groningse Monitor Dakloosheid nemen we de ETHOS-verblijfscategorieën over. Voor de Groningse Monitor Dakloosheid verzamelen we gegevens over:

• Personen die verblijven in de openbare ruimte (ETHOS categorie 1), namelijk de personen die zijn geregistreerd door het Meldpunt overlast en zorg in verband met buiten slapen.
• Personen die gebruikmaken van de noodopvang (ETHOS categorie 2), namelijk mensen die sinds november 2022 gebruikmaken van de winternoodopvang.
  
• Personen die tijdelijk verblijven in de opvang voor dakloze mensen (ETHOS categorie 3), inclusief kinderen en jongeren tot en met 17 jaar die samen met een of beide ouders verblijven in de opvang.
• Personen die tijdelijk verblijven in de vrouwenopvang, inclusief kinderen en jongeren tot en met 17 jaar (ETHOS categorie 3);
• Personen die zijn aangewezen op tijdelijk verblijf bij familie, vrienden of derden (ETHOS categorie 6);
• Personen die in verband met dak- of thuisloosheid gebruikmaken van een briefadres. Deze personen hebben vaak geen stabiele of veilige slaapplek. Het is onbekend waar deze personen de nacht doorbrengen; vermoedelijk is een groot deel van de briefadreshouders voor overnachting aangewezen op tijdelijk verblijf bij familie, vrienden of derden. In de telling van het aantal dakloze personen in de provincie Groningen tellen we deze personen mee, maar we rekenen ze niet tot één van de ETHOS-verblijfscategorieën.
• Personen die een instelling verlaten zonder vervolghuisvesting en mensen die langer in een instelling verblijven wegens gebrek aan passende vervolghuisvesting (ETHOS categorie 4);
• Personen in niet-conventionele woonruimte vanwege een gebrek aan passende huisvesting (ETHOS categorie 5);
• Personen die zijn geconfronteerd met dreigende huisuitzetting zonder passende vervolghuisvesting (ETHOS categorie 7).

Over drie ETHOS-verblijfscategorieën worden in de monitor nog geen gegevens verwerkt over:

• Personen die een instelling verlaten zonder vervolghuisvesting en mensen die langer in een instelling verblijven wegens gebrek aan passende vervolghuisvesting (ETHOS categorie 4);
• Personen in niet-conventionele woonruimte vanwege een gebrek aan passende huisvesting (ETHOS categorie 5);
• Personen die zijn geconfronteerd met dreigende huisuitzetting zonder passende vervolghuisvesting (ETHOS categorie 7).

De monitor bouwen we op door registratiegegevens van personen te koppelen. Diverse instellingen verstrekken registratiegegevens op persoonsniveau van dakloze personen. Voor de gegevens over briefadreshouders doen we een beroep op gemeenten die gegevens uit de Basisregistratie Personen aanleveren. Deze registraties vormen de gegevensbronnen voor de monitor. Met de persoonsgegevens kunnen we personen identificeren en koppelen, zodat we dubbeltelling van personen voorkomen.

Bijvoorbeeld, een persoon kan in een kalenderjaar een briefadres gebruiken, buiten slapen en ook overnachten in de locatie Schoolstraat (voorheen nachtopvang). Door de gegevens van deze persoon te verwerken in een datawarehouse, kunnen we voorkomen dat deze persoon driemaal in plaats van één keer in een kalenderjaar wordt geteld als één dakloze persoon.

De betrokken instellingen leggen persoonsgegevens vast ten behoeve van hun operationeel proces. De Algemene verordening gegevensbescherming (AVG) staat toe dat organisaties gegevens op persoonsniveau verstrekken ten behoeve van onderzoek en statistiek. Voor de Monitor Dakloosheid Groningen is door alle partijen die meewerken een overeenkomst over de gegevensuitwisseling ondertekend. De werkwijze is conform AVG. Op de website van gemeente Groningen is een privacyverklaring bij de monitor geplaatst (zie onder het Enquêtes, onderzoek en statistiek).