2 Ervaringen beschermd wonen

Dit hoofdstuk beschrijft hoe respondenten het vinden om beschermd te wonen, hoe hun begeleiding eruitziet en hoe ze dat ervaren. Ook bespraken we de meerwaarde van de begeleiding en in hoeverre de begeleiding helpt bij het toewerken naar zelfstandig wonen.

We vroegen de respondenten of de begeleiding aansluit op wat zij nodig hebben en of zij zich beter kunnen redden door de begeleiding. Alle respondenten geven aan dat ze stappen hebben gezet dankzij het beschermd wonen en de begeleiding. Bij de een zijn dit kleine veranderingen, bij de ander ziet het leven er inmiddels heel anders uit. Ondanks dat iedereen aangeeft dat de begeleiding meerwaarde heeft (gehad), is er een enkeling die in zijn totaliteit niet tevreden is over het beschermd wonen.

De begeleiding bestaat voor vrijwel alle respondenten uit gesprekken met begeleiders, die vooral voor mentale ondersteuning zorgen. Verder omvat de begeleiding vele vormen praktische ondersteuning. Hieronder wordt beschreven wat de respondenten hebben aan de verschillende vormen ondersteuning.

Beter uiten
Verschillende inwoners vertellen dat ze zich veel beter hebben leren uiten tijdens het beschermd wonentraject. Zij kunnen beter onder woorden brengen wat hun dwars zit, en hebben ook geleerd om dit sneller uit te spreken. Daardoor stappen ze inmiddels ook veel eerder naar een begeleider of vertrouweling toe met hun problemen.

Motiveren
Respondenten stellen dat de begeleiding hen goed weet te motiveren voor veel verschillende zaken. Bijvoorbeeld voor het doen van het huishouden, het leren van nieuwe dingen, het zoeken en beginnen van werk of studie, et cetera.

Sociale contacten
Voor een vijftal respondenten draagt de ondersteuning bij aan meer sociale contacten. Zij hebben meer aanspraak en voelen zich daardoor minder eenzaam. Zij bouwen meer sociale contacten op, bijvoorbeeld doordat zij nu medebewoners hebben. Anderen leren mensen kennen op de dagbesteding, wat zij gestart zijn met behulp van de begeleiding. Maar ook de gesprekken met de begeleiding doet sommige respondenten veel goed.

Zelfinzicht en zelfverzekerdheid
Een aantal inwoners heeft zichzelf beter leren kennen door de ondersteuning. Zij kunnen nu plaatsen waardoor ze bepaald gedrag vertonen of bepaalde denkpatronen hebben. Zo kunnen ze zichzelf beter lezen en zichzelf vragen stellen. Een respondent stelt dat hij daardoor ook meer zelfcompassie heeft gekregen en het zichzelf daardoor niet meer zo kwalijk neemt dat hij de dingen op een bepaalde manier doet. Een ander concludeert dat hij zich ook qua karakter en persoonlijkheid heeft ontwikkeld. Ook vertellen sommigen dat ze doordat ze zichzelf beter hebben leren kennen, ze nu ook beter weten wat ze willen op opleidings- en werkgebied.

Met enkele respondenten werken de begeleiders aan het versterken van zelfverzekerdheid. Zo durven twee mensen hun grenzen beter aan te geven. Dat voelt voor hen als een opluchting.

Verslaving
Bij meerdere respondenten heeft de begeleiding geholpen om van een verslaving af te komen. Zij stellen dat dit het belangrijkste was wat zij nodig hadden. Enkele respondenten volgden hiervoor een traject bij Verslavingszorg Noord Nederland (VNN). Maar ook hadden zij veel aan de mentale ondersteuning van de begeleiding. Ook hielp de begeleiding bij sommigen om het VNN-traject op te starten. Een respondent vertelt dat het stoppen met blowen een grote stap is die ze gemaakt heeft met behulp van de begeleiding. Het hielp hierbij volgens haar dat de instelling geen zerotolerance had. 

Een eigen plek hebben
Ook het fysiek een eigen plek hebben is voor enkele respondenten een enorm positief onderdeel van de begeleiding en het beschermd wonen. Zij hadden thuis vaak een moeilijke thuissituatie. Op hun nieuwe woonplek komen ze daar los van en kunnen ze hun eigen plek creëren. Dit brengt soms ook een plek van berusting waarin ze de tijd hebben om dingen te verwerken en vooruit te kijken.

Enkele respondenten vertellen dat de relatie met hun ouders beter geworden is sinds ze beschermd wonen. Dit komt vaak puur doordat ze elkaar veel minder intensief zien. Daardoor is er minder ruimte voor ruzies en het doen van een beroep op elkaar. Ook de ondersteuning op het mentale vlak maakt dat de inwoners stappen in hun ontwikkeling maken en anders naar de relatie met hun ouders gaan kijken.

Enkele respondenten zeggen dat ze eigenlijk niet zoveel praktische ondersteuning nodig hebben. Zij geven aan dat ze op veel vlakken al vrij zelfstandig waren. Sommigen geven ook aan dat zij de praktische kant van de ondersteuning ‘bijzaak’ vinden. Beide groepen stellen dat ondersteuning op het mentale vlak voor hen van veel groter belang is.

Tot slot zijn er enkele respondenten die stellen dat de begeleiding juist niet goed ondersteunt bij praktische zaken. Zo zou iemand hulp willen bij het koken, maar hij krijgt dat niet. Daardoor kookt hij zelf maar heel af en toe.

Uit veel gesprekken kom naar voren dat de begeleider een belangrijke rol speelt in het welzijn en de ontwikkeling van de respondenten. Zij vinden het belangrijk dat ze een goede klik hebben met de begeleider(s) en voelen zich bij hen op hun gemak. Dit zorgt ervoor dat ze makkelijker naar hen toestappen met vragen en problemen. Bij sommigen heeft het wel een tijd geduurd voor ze zich open konden stellen en zich zo vertrouwd voelden dat ze zich durfden te uiten.

Wanneer respondenten op een groep wonen, hebben ze vaak te maken met verschillende begeleiders. Meestal hebben ze dan een persoonlijke begeleider (pb’er). Dit is het vaste aanspreekpunt voor een inwoner die samen met hen aan hun doelen werkt. Daarnaast zijn er nog andere begeleiders waarbij ze ook terecht kunnen. Veel respondenten die op een groep wonen geven aan dat ze het vaak niet met alle begeleiders even goed kunnen vinden. Dit vinden ze geen probleem, zolang er een begeleider is waarmee ze wel een goede klik hebben. Vaak is dit de persoonlijke begeleider. Zo’n drie kwart van de respondenten geeft aan dat ze een pb’er hebben. De pb’er is voor velen een grote steun en toeverlaat. Dit komt vooral doordat ze een vertrouwensband hebben opgebouwd. De inwoner weet wat hij/zij/hen aan de pb’er heeft, en de pb’er kent de achtergrond en problematiek van de inwoner. Het liefst bespreken de meeste inwoners hun vragen en problemen dan ook met hun pb’er.

Op een locatie worden veel stagiairs en leerlingen ingezet, waardoor het verloop onder het begeleidende personeel groot is. Hierdoor stelt een respondent dat zijn locatie niet geschikt is voor mensen met autisme. Hij ervaart hier weinig begrip voor vanuit de begeleiding.

Enkele respondenten hebben echter slechte ervaringen met de fysieke en emotionele bereikbaarheid van hun begeleiders. Een inwoner loopt er tegenaan dat begeleiders te laat op afgesproken contactmomenten komen. Vaak omdat ze te druk zijn met andere bewoners. Daardoor hebben ze minder tijd voor hem en duurt zijn contactmoment vaak nog maar een kwartier, in plaats van het half uur dat ervoor staat. Dit vindt hij erg vervelend. Hij vraagt zich af waarom sommige bewoners meer aandacht krijgen dan de ander. Als verbeterpunt reikt hij dan ook aan: “tijd spenderen aan je cliënten”.

Ook stellen een paar respondenten dat de begeleiders emotioneel soms niet voor hen beschikbaar zijn. Zij stuiten op weerstand bij begeleiders als ze het over bepaalde zaken willen hebben. Zo vertelt iemand dat hij enkele kritieke momenten had, waarbij hij meerdere keren ervaarde dat de begeleiding geen tijd voor hem had of hem niet goed begreep. Hij kon dan niet bij hen terecht. Ook heeft hij het gevoel dat de begeleiding hem niet serieus neemt in zijn gevoelens.

Een andere respondent noemt als kritiekpunt het gebrek aan diversiteit onder de begeleiders. Geen van de begeleiders heeft een andere culturele achtergrond, en daardoor ervaart ze dat niemand goed begrijpt waar zij tegenaan loopt in de problemen met haar ouders.

Deze respondent is verhuisd van de ene BW-locatie naar de andere. Hij hekelt dit omdat het veel te snel en veel te veel was, en bovendien in de coronaperiode, waardoor hij “de ene mental breakdown na de andere” had. Dit kwam vooral omdat het slecht met hem gecommuniceerd was.

Tijdens de interviews gaat het af en toe over de woonlocatie en de andere bewoners op de locatie. Sommige respondenten vinden het fijn om op een groepsplek te wonen. Zodoende is er altijd aanspraak als ze daar behoefte aan hebben. Een respondent stelt het op prijs dat hij op een kleinschalige locatie woont waar het verloop van bewoners niet groot is. Dit geeft rust en continuïteit. Sommigen ervaren saamhorigheid onder de bewoners van de instelling. Zij koken samen en spelen bijvoorbeeld spelletjes. Een respondent geeft aan dat ze het vooral leuk vindt om beschermd te wonen door haar medebewoners. Ook is het fijn om met medebewoners te praten omdat ze deels in hetzelfde schuitje zitten.

Toch heeft niet iedereen positieve ervaringen met de locatie en medebewoners. Iemand vertelt dat hij op een vrij grote locatie woont waar het “een komen en gaan” is van bewoners. Ook zijn de kamers van medebewoners vaak ”een enorme bende”, vooral nadat zij verhuisd zijn. Een respondent ervaarde dat de problemen van andere bewoners veel invloed hadden op haar welzijn. Medebewoners kwamen veelal naar haar toe met hun problemen, wat zij niet goed kon bolwerken. Nu zij Thuis-Plus woont, ervaart ze veel meer rust. Ook andere respondenten hebben vervelende situaties met medebewoners meegemaakt. Iemand krijgt soms een onveilig gevoel door de incidenten die zich voordoen, bijvoorbeeld als een andere bewoner een grote mond heeft naar de begeleiding toe. Een ander vertelt dat er een zedenincident plaatsvond tussen twee bewoners van de instelling. Over de manier waarop de instelling dit aanpakte was deze respondent niet te spreken; ”diegene die dan iets gedaan zou hebben, die bleef hier nog een hele tijd wonen. En dat was... heel ongemakkelijk “. Onder de bewoners heerste in die tijd onrust en een gevoel van onveiligheid. Dit kwam ook door onduidelijke communicatie vanuit de instelling. Ten tijde van het interview was de vermeende dader verhuisd.

Twintig respondenten hebben een begeleidingsplan. Een respondent weet het niet zeker en een respondent zegt dat hij geen begeleidingsplan heeft.

Vrijwel iedereen geeft aan dat het begeleidingsplan opgesteld is in overleg met de begeleider. Een respondent zegt dat de doelen in samenspraak met de gemeente zijn opgesteld en goedgekeurd. De doelen worden zowel door de begeleider als de inwoner voorgesteld. De doelen kunnen gaan over bijvoorbeeld het op orde houden van het huishouden, sporten, koken, hygiëne, financiën, dagelijkse structuur krijgen, mentale gezondheid of een sociaal netwerk opbouwen. Voor inwoners die al verder in hun traject zijn, gaat het ook om alles wat komt kijken bij het vinden van een woning.

Soms ontstaan er gaandeweg andere behoeften of inzichten. Ook dan wordt het begeleidingsplan daarop aangepast. Het begeleidingsplan is hiermee voor velen ook iets dat evolueert: als bepaalde doelen behaald zijn, of zich nieuwe inzichten voordoen, dienen zich weer andere doelen aan en wordt het begeleidingsplan bijgewerkt.

Richting en houvast: Het begeleidingsplan geeft richting aan de langere termijn. Het herinnert respondenten eraan dat ze ergens naar toe werken en waarom ze aan hun doelen werken. In de meeste gevallen is dat uitstroom naar zelfstandig wonen.

Mentale ondersteuning: Het begeleidingsplan herinnert eraan dat mensen goed op weg zijn in hun ontwikkeling. Daar waar het soms voelt alsof er weinig progressie in hun ontwikkeling zit, maakt het begeleidingsplan respondenten duidelijk dat ze al meerdere stappen hebben genomen. Het geeft hun een gevoel dat ze goed bezig zijn.

Kennismaking voor begeleiders: een enkeling geeft aan dat het begeleidingsplan bijdraagt aan het leren kennen van de inwoner wanneer er een nieuwe begeleider is. Het begeleidingsplan kan diegene veel over de inwoner vertellen.

Andere respondenten begrijpen dat een begeleidingsplan erbij hoort, maar hebben er eigenlijk niet veel aan of doen er niet veel mee. Een vijftal respondenten weet eigenlijk niet precies wat er in hun begeleidingsplan staat. Bij hen komt het bijvoorbeeld alleen terug tijdens halfjaarlijkse evaluaties.

De meeste respondenten die we spraken gaan naar school, dagbesteding of hebben betaald werk. Enkele respondenten hebben geen daginvulling. Zij zijn daar op dit moment nog niet aan toe of zouden het wel graag willen, maar vinden het lastig om iets te vinden wat bij hen past.

We vroegen of de begeleiding geholpen heeft bij het vinden van school, dagbesteding of werk. In de meeste gevallen kwamen de ideeën om aan het werk te gaan of een studie te beginnen vanuit de inwoners zelf. Sommige inwoners werkten of volgden ook al een studie voordat zij beschermd gingen wonen. Zij bleven dit gewoon doen tijdens het BW-traject. Soms kwam de keuze om (weer) te gaan werken of een studie te beginnen voort uit het feit dat het beter met hen ging door de begeleiding. Daardoor hadden respondenten meer ruimte om (weer) te kijken naar werk of studie, en het vertrouwen in zichzelf en van de begeleiding dat ze dit aan konden.

Een ander vertelt dat zij sinds ze beschermt woont, voor het eerst in drie jaar is overgegaan. De begeleiding helpt bij een stabielere situatie waarin de respondent een eigen plek en de eigen ruimte heeft om met school bezig te zijn.

Veel respondenten vinden het prettig om dagbesteding te hebben. Het geeft hun invulling aan hun dag, structuur, sociale contacten en een zinvolle tijdsbesteding.

Een achttal inwoners geeft aan dat zelfstandig wonen op dit moment voor hen nog niet aan de orde is. Zij hebben het met hun begeleider hooguit over inschrijven bij Woningnet, maar verder zijn ze vooral volop bezig met grip krijgen op bijvoorbeeld het huishouden, koken, hygiëne, dagelijkse structuur en financiën. Deze respondenten geven ook aan dat ze nog aan (veel) zaken moeten en willen werken, voordat ze zelfstandig kunnen wonen. Zij willen dit graag in alle rust doen en krijgen deze ruimte ook.

Anderen hebben al wel serieuzere gesprekken en ideeën over zelfstandig of Thuis-Plus wonen. Zij vertellen dat ze al veel stappen hebben gezet in het zelfstandig zijn. Enkele respondenten noemen hierbij ook dat ze bij medebewoners zien hoe het proces naar zelfstandig wonen gaat. Zo zien ze wat hier bij komt kijken en op deze manier leren ze hier ook van. Dit geeft hun het vertrouwen dat als zij eraan toe zijn, dit ook goed zal gaan.

Sommige respondenten bewegen al naar Thuis-Plus toe, of hebben deze stap al genomen (zie hoofdstuk 2.7). Enkele respondenten zouden de stap naar zelfstandig al willen maken, maar stuiten daarbij op een andere mening van hun begeleiding en/of de gemeente.

Aan de andere kant voelen enkele respondenten juist enige druk vanuit de begeleiding en/of gemeente om zelfstandig te gaan wonen. Zij vinden zelf echter dat ze hier nog niet aan toe zijn, omdat ze nog willen werken aan bepaalde zaken. Uiteindelijk vonden ze bij ofwel de gemeente of begeleiding steun om de indicatie te verlengen.

Als er al wel een concrete stap naar zelfstandig wonen is genomen, gaat dit niet altijd goed. Zo vertelt een respondent dat ze eerder een woning op Woningnet geaccepteerd had. Dit werd echter afgewezen door Nijestee, omdat ze van beschermd wonen kwam. Dit leverde veel boosheid en verontwaardiging op bij de respondent.

Tenslotte merken we dat de stap naar zelfstandig wonen vaak gepaard gaat met zorgen over de financiën. Op dat moment moeten inwoners weer veel meer zelf betalen, en dan moeten ze wel genoeg inkomsten hebben.  

Al met al hebben de respondenten die ermee bezig zijn, er vertrouwen in dat ze uiteindelijk zelfstandig kunnen gaan wonen. Ook al moeten ze daar nog veel stappen voor zetten.

Negen respondenten hebben ten tijde van het interview een Thuis-Plus-indicatie. Bij een Thuis-Plus indicatie wonen inwoners zelfstandig en krijgen ze daarbij ondersteuning. Het verschilt in welke fase de respondenten met Thuis-Plus zitten; de één is net een week geleden van 24-uurstoezicht naar Thuis-Plus gegaan, de ander heeft het Thuis-Plus-traject net afgerond en woont zelfstandig. Vrijwel alle respondenten zijn vanuit 24-uurstoezicht of verblijf met toezicht naar Thuis-Plus gegaan. Twee respondenten hebben alleen ervaring met Thuis-Plus.

Toch vonden velen het spannend om Thuis-Plus te gaan wonen, omdat ze meer op zichzelf aangewezen waren. De begeleiding is minder prominent aanwezig. Soms moet men wennen aan het meer alleen zijn en het wegvallen van het contact met de andere bewoners in de BW-instelling. Een enkeling gaat daarvoor af en toe terug naar de BW-instelling, en kan daarmee nog steeds op de instelling terugvallen.

Enkele respondenten noemen als meerwaarde van Thuis-Plus dat ze een eigen woning hebben. Een woning die ze zich eigen kunnen maken en waarbij ze geen voorzieningen met anderen hoeven te delen. Dit maakt dat ze zich meer thuis en op hun gemak voelen. Voor één respondent was het hebben van een woning een enorme mijlpaal:

Uiteindelijk stellen alle respondenten die Thuis-Plus wonen, dat ze tevreden zijn met de stap die ze gemaakt hebben.

Meerdere respondenten geven aan dat de begeleiding ervoor zorgt dat ze geen terugval in bijvoorbeeld hun verslaving hebben. Zij vinden het ook moeilijk om dit soort zaken met bijvoorbeeld hun ouders te bespreken. De begeleider is daarin neutraler en heeft meer ervaring met dit soort problemen.

Daarnaast hebben enkele respondenten de begeleiding ook meer praktisch gezien nog nodig. Bijvoorbeeld om het uitvoeren van huishoudelijke taken en koken te stimuleren.

Ook komt naar voren dat de begeleiding zich steeds meer afbouwt naarmate men langer Thuis-Plus woont. Waar respondenten eerst nog meer praktische hulp nodig hadden, verschuift zich dat steeds meer naar alleen mentale ondersteuning.

Voor een vijftal respondenten is de huidige locatie niet de eerste waar ze beschermd wonen. Allen zijn nu tevreden over waar ze nu wonen, maar waren dat over de eerste locatie niet. Hieruit blijkt vooral dat niet elke BW-locatie bij iedere inwoner past. Deze respondenten liepen tegen verschillende zaken aan op de eerdere woonlocatie. Zo was een van de locaties midden in de stad, wat voor iemand te druk was. Een andere locatie was voor een respondent te groot, met weinig contact en verbinding tussen andere bewoners. Ook het contact met de begeleiding was voor een respondent te spaarzaam. Waar hij nu woont, ziet hij elke dag een begeleider en medebewoners. Twee anderen vinden het juist fijn dat de begeleiding op de huidige locatie soepeler is en bewoners meer hun gang laten gaan. Twee respondenten vertellen dat het type zorg en de aanpak op de vorige locatie niet bij hen paste. Daardoor ging het niet goed met hen of zelfs slechter.

Door hun eerdere ervaringen waren sommige respondenten sceptisch en afwachtend over de begeleiding op de nieuwe locatie of aanbieder. Dit bleek niet nodig te zijn.

Enkele respondenten vertellen dat ze huiverig waren voor beschermd wonen, omdat ze via vrienden of kennissen negatieve verhalen hadden gehoord over ervaringen met beschermd wonen. Bijvoorbeeld over dat het streng was of ze juist de bewoners (te veel) hun gang lieten gaan.

Twee respondenten zijn daarom voordat ze op hun huidige plek gingen wonen, bij de locatie gaan kijken. Vaak omdat ze “vreemde verhalen en roddels” hadden gehoord over de locatie, en ze zeker wilden weten of het een geschikte plek voor hen was.