Groepsgesprekken

Inleiding (titel verborgen)

Met de uitkomsten van de enquête en de gesprekken met de consulenten als vertrekpunt hebben we drie groepsgesprekken gevoerd met (ex-)bijstandsgerechtigden. Het doel van die gesprekken was de informatie uit de enquête en de eerdere gesprekken te verdiepen en in z’n context te plaatsen. De deelnemers aan de gesprekken zijn geworven uit de respondenten van de enquête. Zij kregen een cadeaubon als waardering voor hun bijdrage. We voerden drie gesprekken:

  • Groep 1: acht personen met een trede op de ontwikkelladder 3 of 4 (relatief korte afstand tot de arbeidsmarkt), die op het moment van het gesprek (minimaal één jaar) in de bijstand zitten.
  • Groep 2: zes personen die recentelijk (maar ook minimaal één jaar geleden) zijn uitgestroomd uit de bijstand.
  • Groep 3: acht personen die recentelijk (maar ook minimaal één jaar geleden) zijn uitgestroomd uit de bijstand én een ‘Premie op werk hebben ontvangen.

Er meldden zich weinig gesprekspartners (twee) die een Premie naar werk hadden ontvangen, waardoor groep 2 en 3 grotendeels vergelijkbaar van samenstelling waren.

Hieronder de belangrijkste uitkomsten van de gesprekken over het bevorderen van uitstroom uit de bijstand naar werk waarbij ‘begeleiding op maat’ en ‘helderheid/ transparantie’ voorop lijken te staan.

4.1 Belangrijke uitkomsten

De volgende punten worden het vaakst genoemd en/of met de meeste nadruk naar voren gebracht tijdens de gesprekken.

1. De uitstroomcoach

Bij de overgang van de bijstandssituatie naar betaald werk lopen onze gesprekspartners tegen veel onzekerheden aan. Verdien ik wel genoeg? Hoe zit het met inkomensondersteunende regelingen? Hoe gaat het met de kinderopvang? Kan ik opnieuw een uitkering aanvragen als het niet lukt in mijn nieuwe baan? Etc.

Je krijgt geen goede uitleg over hoe het verder gaat met regelingen: niemand weet dit. Na drie maanden had ik toch weer een uitkering nodig. Je raakt dan soms in conflict met de gemeente i.p.v. dat ze je helpen.

Veel mensen die wij spreken, ervaren deze onzekerheden als een belangrijke hindernis bij de overstap naar betaald werk. Een tijdelijke uitstroomcoach kan op maat mensen begeleiden gedurende deze fase (een periode van ongeveer zes maanden na uitstroom achten de deelnemers wenselijk). De beoogde uitstroomcoach is bij voorkeur een ‘bekende’. Bijvoorbeeld de Jobcoach of de Meedoencoach die de klant toch al kende.

De begeleiding van de uitstroomcoach hoeft niet in alle gevallen heel intensief te zijn. Belangrijk is in ieder geval een aanspreekpunt te hebben. Iemand die ook eens informeert ‘hoe het gaat’.

We hebben een vast aanspreekpunt nodig (overzichtelijk, laagdrempelig, online aanspreekbaar, soms alleen maar even voor een kwartiertje). Vooral de eerste zes maanden na de uitstroom. Is volgens mij ook wel budget voor. Immers: iedereen die uit de uitkering gaat, maar vooral uit de uitkering blijft, levert geld op voor de samenleving. Ook als je nog in de uitkering zit, is zo’n persoon meer dan welkom.

Contact vanuit de gemeente wordt wel op prijs gesteld: Hoe bevalt het? Heb je nog iets nodig? Is ook goed voor de gemeente, die kan beleid en werkwijze daar dan weer op afstemmen.

Een van de belangrijkste taken van de uitstroomcoach is het wegnemen van angst en onzekerheid. Het gevoel geven ‘dat het goed komt’.

2. Betere voorlichting

Wat staat iemand te wachten bij de doorstroom van een bijstandsuitkering naar betaald werk. Uit de gesprekrondes komt naar voren dat er behoefte is aan een toegankelijk overzicht (bij voorkeur een afvinklijst, ondersteund met een animatiefilm waarin duidelijk naar voren komt wat iemand te wachten staat bij de overgang van bijstand naar betaald werk).

In zo’n overzicht of film kun je bijvoorbeeld ook melding maken van de uitstroompremie: die kennen veel klanten niet. De gemeente Groningen heeft recentelijk het programma ‘WerkLoont’ van Stimulansz aangekocht dat wellicht voor een deel in deze behoefte kan voorzien

Wat staat je allemaal te wachten op financieel gebied? Toeslagen, Langdurigheidstoeslag, terugbetalen reeds ontvangen toeslagen. Hoe verlopen betalingen werkgever. Hoe verloopt de overgang van uitkering naar werk. Heb ik wel tijd om alles te regelen?

Bel je drie verschillende mensen bij de gemeente, krijg je drie verschillende verhalen. En je krijgt niks op papier! “Maar dat heb je toch gezegd?” “Ja, zo heb ik het niet bedoeld!

Als je zegt: “Ik neem dit telefoongesprek even op hoor!”, worden ze heel voorzichtig!

Wat als je contract wordt beëindigd of het werk niet lukt? Moet ik dan opnieuw een uitkering aanvragen? Wordt dat gezien als werkweigering? Krijg ik dan nog wel een uitkering?

In geval van de GKB (Groningse Kredietbank): nog meer dingen die geregeld moeten worden. Schaamte voor werkgever, schulden, extra zorgen.

Hoe verloopt de kinderopvang? Kan ik dat wel regelen en plannen? Vervoer werk, vervoer school, werktijden afstemmen met school & opvang, afspraken, hobby’s. Wat moet ik allemaal regelen? Wat zie ik over het hoofd? Is er een weg terug? Kan ik het allemaal wel?

Aanvullend op de voorlichtende app/het document: Maak goed duidelijk bij wie iemand terecht kan met aanvullende vragen. Zorg ervoor dat die persoon beschikbaar is en dat hij/zij ook daadwerkelijk die vragen kan beantwoorden.

Op het moment dat je kind 18 wordt: ALLES VERVALT! Kinderbijslag, geld van de belasting. Kind gaat zelf verdienen, maar die inkomsten komen gelijk bij jou op. Er is wel een soort van overgangsregeling tussen einde Kinderbijslag en start Studiefinanciering, maar dat weten ze hier dan weer niet.

Op dit moment moeten alle vragen van mensen die uitgestroomd zijn uit de bijstand, beantwoord worden door een aan de WIJ gekoppelde inkomensconsulent. Die heeft het te druk en dit functioneert onvoldoende. Andere WIJ-medewerkers hebben vaak onvoldoende kennis van deze materie. Dat laatste is overigens geen schande. Ook niet alle bij de gemeente werkende consulenten zijn altijd van het noodzakelijke op de hoogte (volgens henzelf).

3. Zorg voor een klantvriendelijke en transparante financiële overgang tus-sen bijstand en werk

Help klanten daarbij. Zorg ervoor dat klanten te veel betaalde uitkering niet terug hoeven te betalen. Zorg ervoor dat ze geen schulden richting gemeente opbouwen gedurende deze transitieperiode. Er is soms sprake van een breuk in de financiën in de periode tussen uitkering en eerste loon. Een riskante periode. Voorkom schuldenproblematiek. Deze problematiek speelt bijvoorbeeld ook/vooral bij meerurencontracten.

Ander belangrijk punt: bij het werken met een nuluren-contract. Je krijgt je loon een maand later. Dan heb je de bijstand van die maand al gehad, maar moet je wel weer terugbetalen. De communicatie betreffende: dat wat je nu aan het doen bent, heeft consequenties, is niet optimaal. Ik was daarvan graag op de hoogte gesteld.

Mensen die beginnen met werken, zouden langer dan de zes weken die er nu voor staan, de tijd moeten hebben eventueel openstaande schulden af te lossen. De uitstroomcoach (zie punt 1) zou klanten hierbij moeten begeleiden.

4. Zorg ervoor dat personen niet gelijk worden uitgeschreven uit de bij-stand als ze gaan werken

Als dat echt niet gaat: zorg ervoor dat het eenvoudig(er) is om opnieuw een uitkering aan te vragen als het niet lukt om een baan te houden. In een tijd van veel tijdelijk werk (uitzendbanen) wordt dit steeds belangrijker.

Uitkering bevriezen is ook wel een goed plan. Je blijft dan in het systeem, je houdt een consulent, krijgt alleen geen geld meer. Dat je dan gelijk (tijdelijk) een uitkering kan krijgen als je weer even ontslagen bent. Het moet allemaal wat flexibeler.

"Langere doorloop uitkering. Als je werk/ contract niet wordt verlengd, zit je gelijk in de problemen. Anderhalve maand wachten op je geld, etc. Dat is vragen om ongelukken. Na zes maanden (proefcontract) zou je eraan kunnen denken de uitkering te stoppen.

5. Zorg voor het kunnen inzetten van een maatwerkbudget indien nodig

Een bepaald bedrag dat ingezet kan worden om acute kosten te kunnen vergoeden die een drempel vormen om daadwerkelijk aan de slag te kunnen. Wat is er acuut nodig, zodat iemand de eerste weken overleeft?

De uitstroomcoach zou dit budget kunnen beheren. Soms levert een kleine investering een groot resultaat op. Vooral bij net wel/ net niet situaties. Omstandigheden waarin iemand komt te zitten en die voor twijfel zorgen om al dan niet vol te gaan voor het loslaten van de bijstandssituatie.

Het leven wordt ook duurder als je werkt. Soms zijn er kleine dingen nodig om op te starten. Wat is er acuut nodig, zodat iemand kan gaan werken. Je moet de eerste weken overleven. Soms heb je in het begin extra kosten: kleding, reiskosten. Daar is niet altijd geld voor. Het zou mooi zijn als je dan een beroep zou kunnen doen op een potje of iets dergelijks.

6 Onderzoek de mogelijkheden van inkomensvrijlating bij jongeren bij de gemeente en subsidieregeling bij werkgevers om de overgang van bij-stand naar werk aantrekkelijker te maken

Zorg er ook voor dat de regeling ‘Premie op Werk’ bekender wordt en goed wordt uitgevoerd. Kan de Premie op Werk geautomatiseerd worden toegekend? De meeste (ex-)bijstandsgerechtigden die wij hebben gesproken, kennen de regeling niet of onvoldoende.

7. Verken de mogelijkheden van begeleiding en activering van mensen met psychische belemmeringen

Belangrijk ook voor jongeren die gestrand zijn tijdens corona. In groep 3 zaten twee deelnemers die vallen onder het zogenaamde ‘doelgroepenregister’. Beiden zijn zeer te spreken over de extra begeleiding die ze hebben ontvangen. Het werken met een Jobcoach op basis van het aanmelden voor dit register lijkt veelbelovend.

De coach die samen met ons heeft uitgezocht wat de invloed zou zijn van betaald werk per levensgebied. Doelen gesteld voor de lange termijn en overzichtelijk opgesplitst. Het aanwezig zijn bij gesprekken werkgever en evaluaties, daarbij openheid geven richting werkgever, buddy met betrekking tot inwerken en eventuele persoonlijke situatie kenbaar maken.

Drie maanden in (de gemeentelijke) bestand gebleven, zodat bij falen ik niet alles opnieuw in hoef te leveren. Doelgroepenregister zorgt voor meer aandacht voor werk en begeleiding. De zekerheid dat als het één niet lukt, er een back-up of alternatief is.

8. Kijk of je de individuele inkomenstoeslag het eerste jaar na uitstroom kan behouden

Dat voorkomt dat het verlies ervan wordt gezien als inkomensderving of omgekeerd geredeneerd, dat het wordt gezien als een soort stimuleringspremie.

9. Bejegening van de klant: Wat wil jij, in plaats van: jij moet dit! Toon interes-se in mensen

Uitgaan van vertrouwen. Vraaggericht i.p.v. aanbodgericht. Deelnemers die er ervaring mee hebben, zijn bijvoorbeeld zeer te spreken over ‘Kansen in Kaart’.

Ik heb het gevoel alsof ik jarenlang ben tegengewerkt: Ik werd ook alweer raar toen ik hier (Harm Buiterplein) binnenkwam. Onderuit geschoffeld vaak. Veel communicatiestoornissen. Leidt tot ergernissen. Geen rekening houden met de menselijke maat. Angst om gekort te worden bij het aannemen van een baan met behoud van uitkering. Toestemming van gemeente kwam niet. Er wordt niet met je meegedacht. Ik heb wel heel veel mensen hier aan het werk gehouden, dat dan weer wel.

Andere mensen zijn minder negatief. Over de Jobcoach:

Zoals zij was, zo moeten ze zijn’. Goed was: Haar wil om mij aan te horen en haar wens mij te helpen. Zij luisterde echt naar me en was empathisch. Ik wilde per se uit de bijstand. Ik haatte het. Ik bleef haar lastig vallen. Iedere week zocht ik wel contact: hé, kunnen we nog wat doen, kunnen we nog een keer afspreken?

4.2 Samenvatting uitkomsten

Naar de mening van de (ex-)bijstandsgerechtigden die we hebben gesproken, gaat er veel goed bij de begeleiding van klanten richting (betaald) werk. Er kan ook nog veel beter, en dan vooral op het gebied van begeleiding en voorlichting. Daarbij wijzen zij erop dat aan extra begeleiding en voorlichting dan weliswaar een prijskaartje hangt, maar dat een investering zich waar-schijnlijk dubbel en dwars terugbetaalt omdat klanten niet in de bijstand blij-ven hangen en (met name door extra begeleiding) minder snel terug zullen vallen. Naast het financiële aspect levert uitstroom uit de bijstand veel op voor het welbevinden en welzijn van onze gesprekspartners. Een extra reden voor de gemeente om hierin te investeren, zeggen de deelnemers. Kort samengevat noemden de aan de gesprekken deelnemende (ex)bijstandsgerechtigden:

  1. Zorg voor een uitstroomcoach die – indien nodig - naar werk uitge-stroomde bijstandsgerechtigden kan ondersteunen.
  2. Zorg voor goede voorlichting met betrekking tot de situatie die ontstaat na beëindiging van de bijstandsuitkering.
  3. Zorg voor een klantvriendelijke en transparante financiële overgang tussen bijstand en werk.
  4. Ga personen niet gelijk uitschrijven uit de bijstand als ze gaan werken.
  5. Creëer de mogelijkheid van het inzetten van een maatwerkbudget voor net uitgestroomde bijstandsgerechtigden.
  6. Organiseer/onderzoek de mogelijkheden van inkomensvrijlating bij jon-geren.
  7. Organiseer/onderzoek de mogelijkheden om de individuele inkomens-toeslag het eerste jaar na uitstroom te behouden.
  8. Organiseer/verken de mogelijkheden van begeleiding en activering van mensen met psychische belemmeringen. 
  9. Zorg voor een respectvolle bejegening van klanten: Wat wil jij, in plaats van: jij moet dit! Toon interesse in mensen.