3 Resultaten enquêtes

De basisenquête is gestuurd naar 1.856 personen die minimaal een jaar in de bijstand zitten en een niet al te grote afstand tot de arbeidsmarkt hebben en waarvan een mailadres beschikbaar is. Deze groep valt weer uiteen in twee subgroepen:

Groep 1: bijstandsgerechtigden die participeren in de samenleving (vrijwilligerswerk, mantelzorg, studie) en/of die bemiddelbaar zijn naar werk (trede op de ontwikkelladder ON3, ON4; Codes volgens de registratiesystematiek van bijstandsgerechtigden door de gemeente Groningen).

Groep 2: bijstandsgerechtigden die (parttime) werken en daarbij al dan niet ondersteuning (nazorg) krijgen vanuit de gemeente Groningen (trede op de ontwikkelladder ON5, ON6, ON7).

De uitstroomenquête is gestuurd naar voormalige bijstandsgerechtigden die minimaal een jaar en maximaal drie jaar uit de bijstand zijn, waarbij ook personen zijn meegenomen die de Premie op Werk hebben ontvangen. Ook hier zijn mensen benaderd van wie een mailadres beschikbaar was. Voor beide enquêtes zijn dus mensen benaderd van wie een mailadres bekend was.

Basisenquête

In totaal hebben 300 respondenten (16%) de basisvragenlijst ingevuld. De respondenten zijn tussen de 21 en 67 jaar oud, met een gemiddelde leeftijd van 44. Ongeveer evenveel mannen als vrouwen vulden de vragenlijst in. De meeste respondenten (60%) zitten tussen de drie en tien jaar in de bijstand.

Uitstroomenquête

Deze enquête is in totaal door 274 respondenten (14%) ingevuld. De respondenten zijn tussen de 19 en 68 jaar oud, met een gemiddelde leeftijd van 38 jaar. Zesenveertig procent van de respondenten is vrouw. De meeste respondenten (59%) zijn een jaar geleden uitgestroomd. Iets meer dan een derde (35%) heeft al twee jaar geen bijstand meer.

Van de respondenten kreeg 97% een baan in loondienst, de rest is als zelfstandige aan de slag gegaan. Van de totale groep heeft 8% (21 respondenten) de Premie op Werk ontvangen.

Basisenquête opleidingsniveau

Het merendeel van de respondenten heeft een middelbareschooldiploma, MBO of een bachelor gehaald. Een kwart heeft een HBO of een WO-bachelor. Zes procent heeft een WO-master. Alleen lagere school en/of geen enkele opleiding afgerond heeft 12%.

Van de respondenten van de uitstroomenquête heeft het merendeel een middelbareschooldiploma, MBO of een bachelor gehaald. Daarnaast heeft bijna een vijfde van de respondenten een WO-master of doctoraal behaald.

Driekwart van de respondenten heeft in loondienst gewerkt, voordat men in de bijstand terechtkwam. Een kwart heeft niet gewerkt voor een baas en had ook geen eigen bedrijf voorafgaand aan de bijstand, zie onderstaande figuur.

Aan de respondenten zijn vervolgens enkele stellingen voorgelegd over werken en werk vinden. In de figuren op de volgende pagina staan de percentages van de respondenten die het eens c.q. niet eens zijn met de stellingen. Met de stelling ‘Ik kan een baan vinden die goed past bij mijn opleiding en ervaring’, zijn de respondenten het meest oneens.

Interessant zijn de verschillen in antwoorden tussen de mensen die nog in de bijstand zitten (basisenquête) en degenen die al uitgestroomd zijn (uitstroomenquête). In zijn algemeenheid geldt dat de effecten van het betaald werken (passend werk, financiële vooruitgang) positiever uitvallen – zoals aangegeven door de uitstromers - dan dat de mensen die nog in de bijstand zitten, verwachten. Dat kan natuurlijk komen omdat de meest kansrijke (en potentieel bestbetaalde) bijstandsgerechtigden uitstromen.

Toch merken veel mensen die uitstromen, dat ze ‘het geld dat ze extra verdienen aan een baan kwijtraken omdat bepaalde regelingen wegvallen’, al is dat vaak niet de belangrijkste reden om aan het werk te gaan:

Hoe langer mensen in de bijstand zitten, des te minder geloven ze dat ze nog aan het werk komen. Ook hebben ze er minder fiducie in dat ze een baan kunnen vinden die bij hun opleiding en ervaring past. Daarnaast denken ze vaker dat ze er niet echt op vooruit zullen gaan als ze aan het werk gaan. Dit komt onder meer omdat ze vaker denken dat bepaalde regelingen dan niet meer gelden.

Ouderen uit deze groep deden vaker vrijwilligerswerk en volgden ook vaker een traject of een cursus. Net als bij de basisenquête hadden ouderen er minder vertrouwen in dat ze er financieel op vooruit zouden gaan door te gaan werken.

Vervolgens vroegen we respondenten naar hun ‘ideale baan’. Hoeveel uur zou je willen werken en wat zou je in ieder geval netto willen verdienen.

Gemiddeld genomen zouden de respondenten 27 uur willen werken. Een salaris van netto ongeveer 1.700 euro zouden ze willen verdienen als tegenprestatie. Wel zien we een hoge spreiding in de antwoorden, met name in het nettosalaris.

Idealiter willen respondenten 31 uur werken. Een salaris van netto ongeveer 2.060 euro zou daarbij gemiddeld genomen een goede beloning zijn. Aan de respondenten is gevraagd of het aantal uren en het nettosalaris voor deze ideale baan overeenkomt met hun huidige situatie. Dat is voor ongeveer een derde van hen het geval.

Mensen lopen soms tegen hindernissen op die het hen bemoeilijken om aan de slag te gaan. Wij legden respondenten een aantal van die mogelijke hindernissen voor. Daarbij konden zij meerdere opties aankruisen die voor hen eventueel van toepassing waren. Het vaakst gaven ze aan ‘al vrijwilligerswerk te doen’. Het idee dat respondenten ‘niet voor langere tijd een baan vast kunnen houden’ lijkt ook een belangrijke belemmering om werk te zoeken.

Wat sowieso opvalt is dat mensen die nu aan het werk zijn, (uitstroomenquête) in retrospectief minder belemmeringen hebben ervaren dan het aandeel dat wordt opgegeven door mensen die nog in de bijstand zitten (basisenquête). Daar zijn meerdere mogelijke verklaringen voor.

Het zou kunnen zijn dat gemiddeld meer mensen uitstromen die minder last van belemmeringen ervaren. Het kan ook zijn dat vooral mensen die nog niet aan het werk zijn, last hebben van die belemmeringen en onzekerheden en wanneer ze een keer aan het werk zijn – terugdenkend – het idee hebben dat het eigenlijk niet zo erg was als ze vooraf dachten.

Een beetje vergelijkbare vraag is of er bijzondere redenen zijn waarom mensen geen betaald werk zouden kunnen doen of weinig kans zouden hebben op een betaalde baan. Ook nu konden respondenten meerdere antwoorden aankruisen. Opgegeven redenen die door tenminste 4% van de respondenten zijn genoemd, staan vermeld in onderstaande figuur.

Ook aan de mensen die ondertussen al wel een baan hebben gevonden, is gevraagd of er factoren aanwezig waren die het hen lastig hadden gemaakt een baan te vinden. Zie onderstaande figuur.

Hulp bij het vinden van een baan is waar respondenten het meest behoefte aan hebben, gevolgd door een goede voorlichting over wat er gaat veranderen op het gebied van inkomensondersteunende maatregelen en de bijstandsuitkering als respondenten (betaald) gaan werken.

Er waren overigens ook 47 personen die aangaven nergens behoefte aan te hebben. Respondenten hadden ook de mogelijkheid om zelf aan te geven waar ze behoefte aan hebben (open veld). De volgende zaken kwamen daarbij onder meer naar voren:

• Het vinden van een passende baan. Daarbij rekening houdend met gezondheidsklachten, opleiding en ervaring, alsook werktijden, werkplek en salaris.
  
• Het zoeken naar een baan waar voldoening uit gehaald kan worden.
• Financiële hulp om bestaande gezondheidsklachten te verminderen.
• Financiële hulp om zich te laten omscholen/ een opleiding te kunnen volgen.
• Het vinden van een werkgever die verder kijkt dan opleiding, gezondheidsklachten of werkdruk.
• Meer (persoonlijke) begeleiding.

Vervolgens hebben we gekeken of de behoeftes van de respondenten aan ondersteuning bij het zoeken naar een baan verschillen per type belemmeringen (financieel, emotioneel of organisatorisch) die respondenten (mogelijk) ervaren bij de overgang van bijstand naar betaald werk.

Mensen die nu nog in de bijstand zitten en die voornamelijk emotionele en organisatorische belemmeringen ervaren, hebben soms behoefte aan meer hulp bij het vinden van een baan. Respondenten die voornamelijk financiële belemmeringen ervaren, hebben meer belang bij een goede uitleg over wat er verandert met betrekking tot  regelingen (kinderopvang, huur- en zorgtoeslag en andere regelingen) als ze aan het werk gaan.

Dezelfde vraag is ook voorgelegd aan de mensen die al zijn uitgestroomd. Waar hadden zij vooral behoefte aan, toen hen dat nog niet gelukt was?
De meeste behoefte was er aan hulp bij het vinden van werk. Uit eigen ervaring geven respondenten aan dat ze hulp bij de eerste contacten met een mogelijke werkgever ook erg belangrijk vinden. 

Respondenten hadden ook graag meer begrip (en geduld) gehad van de medewerkers van de gemeente. Daarnaast werd meer maatwerk en individuele aandacht genoemd, alsook meer informatie/begeleiding en educatie. Van de respondenten gaven 81 personen aan dat ze eigenlijk niets hebben gemist bij de ondersteuning bij het zoeken naar werk.

Ook bij de respondenten die al zijn uitgestroomd hebben we gekeken naar het type ondersteuning waaraan ze behoefte hadden toen ze nog in de bijstand zaten. Het meest genoemd werd ‘hulp bij het vinden van werk/het zoeken naar een baan’. Dit geldt vooral voor uitstromers die aanliepen tegen emotionele en organisatorische belemmeringen.

‘Hulp bij de eerste contacten met een mogelijke werkgever’, komt relatief vaak voor bij respondenten die aangaven financiële en emotionele belemmeringen te hebben ervaren in de periode waarin ze bezig waren uit te stromen uit de bijstand.

Vervolgens is gevraagd waar respondenten behoefte aan zouden hebben, mochten ze eenmaal betaald werk hadden gevonden. Ook hier konden de respondenten drie dingen noemen en die vervolgens rangschikken van 1 (heel belangrijk) tot 3 (minst belangrijk).

Een deel van de respondenten (62) verwacht dan nergens behoefte aan te hebben. Begeleiding op het werk wordt het vaakst genoemd.

Bijstandsgerechtigden die nog geen betaald werk hebben gevonden verwachten, als dat laatste wel gaat lukken, vooral behoefte te hebben aan begeleiding op het werk en zo nu en dan even bespreken hoe het gaat.

We zien geen verschillen tussen respondentgroepen op basis van ervaren belemmeringen.

Een groot aandeel (109 personen) geeft aan dat ze eigenlijk nergens behoefte aan hadden, toen ze eenmaal aan het werk waren. Wel genoemd werden:

“(Ik had behoefte aan) ruimte om erin te groeien, zowel qua tijd alsook financieel. Het is lastig om meteen 40 uur te knallen als je dat niet meer gewend bent, maar de baas dat wel verwacht.”

“Hoe ik de aangifte belasting moest doen. Het is al best moeilijk en vooral als je geen hulp ontvangt bij het invullen.”

Een deel van de uitstromers geeft aan behoefte  te hebben aan meer begeleiding op het werk. Daarbij zien we ook dat veel mensen die aan het werk zijn niet of nauwelijks nog behoefte hebben aan ondersteuning. Het type belemmeringen waar mensen tijdens hun periode in de bijstand last van hadden speelt geen rol van betekenis bij hun eventuele ondersteuning op de werkplek.

Waar kijken respondenten naar uit als ze aan het werk gaan en waar zien ze tegenop. Onder andere de volgende antwoorden kwamen hierbij naar voren. Een volledig overzicht van de antwoorden staat in de bijlage.

Respondenten kijken uit naar:

• Voldoening halen uit- en plezier hebben in het werk
• Zingeving/nuttig bezig zijn
• Bij kunnen dragen aan de maatschappij
• Zelf eigen geld verdienen/onafhankelijkheid
• Onder de mensen zijn/sociale contacten
• Structuur
• Stabiliteit
• Ergens bij horen
• Geen schaamte meer/meer eigenwaarde

Waar kijken respondenten naar uit als ze aan het werk gaan en waar zien ze tegenop. De uitstromers zagen eigenlijk tegen dezelfde zaken op bij het beginnen met werken als de respondenten die nu nog in de bijstand zitten. Met name zorgen over de toekomst worden genoemd, zoals ‘wat zou er veranderen qua toeslagen’, ‘kan ik het wel volhouden’, en ‘wat gebeurt er als ik mijn baan weer verlies’. Daarnaast zagen enkele respondenten er tegenop om (weer) 40 uur te gaan werken. Een deel van de respondenten zag nergens tegenop.

Vijftien respondenten hebben gebruikgemaakt van de Premie op Werk (PoW); een respondent gaf aan dat PoW een stimulans was om werk te zoeken, tien respondenten gaven aan het ‘een mooi extraatje’ te vinden.

De respondenten die aangaven PoW geen stimulans te vinden om te gaan werken, zeggen onder andere dat ze pas in een later stadium over PoW te horen kregen. Daarnaast geven ze aan dat het vinden van werk belangrijker voor hen is dan een premie. Een respondent zei dat het extra geld dat zij ontving boven op de uitkering, ervoor zorgde dat zij meer moest terugbetalen.